GENEL FİYAT DÜZEYİ KAÇ DOLAR? 1960-2023

Bir önceki yazımızın 3. grafiği için “Aşağıdaki grafik döviz kurunun değerli olup olmadığına ilişkin bize bir şeyler anlatıyor olabilir mi?” diye bir soru sormuştuk. Bu soruya burada cevap arayacağız.

Öncelikle GSYH Deflatörünü dolar kuruna bölerek, birim GSYH fiyatının kaç dolara karşılık geldiğini tespittik ettik. Sonra 1960 yılındaki deflatörün dolar karşılığını 1 dolar kabul ettik ve buna göre Türkiye’deki fiyatlar genel seviyesini dolar cinsinden 1960-2023 dönemi için grafiğini oluşturduk.

Ancak aşağıdaki ifadelerimizde dolar ifadeleri GSYH fiyatlarının gerçek dolar değerini değil 1960 yılını bir dolar kabul ettiğimiz varsayımı altındaki endeks dolar değeridir. Aslında 2023 yılında GSYH deflatörünün dolar karşılığı 0,50 dolardır, ancak 1960 yılını 1 dolar kabul ettiğimizde 2023 yılı GSYH deflatörünün endeks dolar değeri 8,09 olmaktadır.

Türkiye Genel Fiyat Düzeyi Kaç Dolar? 1960-2023

1960 yılında fiyatlar genel seviyesi 1 dolara karşılık gelirken 2001 yılında 4,71 dolara yükselmiştir. Yani fiyatlar genel seviyesi 1960-2001 döneminde yani 41 yılda yıllık ortalama %3,85 artış göstermiştir. Ancak, 2001-2008 döneminde ise dolar cinsinden fiyatlar genel seviyesi yıllık ortalama %14 artarak 4,71 dolardan 11,80 dolara yükselmiştir.

2008 yılında 11,80 dolar olan fiyatlar genel seviyesi 2013 yılında 11,24 dolara gerilemiştir. 2013 yılından sonra düşüş başlamış ve 2013-2020 döneminde dolar cinsinden fiyatlar genel düzeyi yıllık ortalama %7,6 düşerek 11,24 dolardan 6,46 dolara düşmüştür.

2020 yılından sonra dolar bazında fiyatlar genel seviyesi tekrar yükselişe geçmiş ve 2021 yılında 6,60 dolara, 2022 yılında 6,92 dolara ve 2023 yılında 8,09 dolara yükselmiştir.

1960’lı yıllarda, o günün yazarlarının, döviz kurunun değerli olduğuna dair yazılarını okumuştum. Türkiye’nin o yıllarda dolar kurunu değerli tutmasının sebebi, yatırımların (ithal makine, ekipman, hammadde vb.) maliyetini düşük tutmakmış. Bu yüzden değerli bir kur politikası güdülmüş. Eğer 1960’lı yıllarda bile dolar kuru değerli ise bugünkü durumda kur şuan düşündüğümüzden de değerlidir.

Günümüzde ilişkinin yönünün dolar kurundan enflasyona olduğundan yukarıda bahsetmiştik. Bu yüzden TL’ye değer kaybettirilmek isteniyorsa bu yavaş ve ihtiyatlı şekilde olmalı. Aceleci davranılmamalıdır. Bu bakımdan 2013-2018 dönemi sağlıklı işlemiş. Hatta 2018 kur şoku sonrasında 2019 ve 2020 yıllarında bile süreç sanayici lehine işlemiş.

Dolar Kuru Tartışması

Yukarıda da belirttiğimiz üzere, 2018 yılındaki kur şoku düşme eğiliminde olan dolar cinsinden fiyatlar genel seviyesini düşürmeye devam etmiştir. Ancak 2021 yılındaki kur 2013 yılından beri düşme eğiliminde olan dolar cinsinden fiyatlar genel düzeyini artırmıştır. İki dönemdeki dolar kuru artışının birbirinden farklı sonuçları olmuştur.

İhracatçının dolar kuru artışı talebinin dayanağı var mıdır?

Yukarıdaki grafiğe göre, ihracatçının dolar kuru artış talebi kendi bakış açısından kabul edilebilirdir. 2020-2023 döneminde dolar cinsinden genel fiyat düzeyi toplam da %25,1 artarak 6,46 dolardan 8,09 dolara yükselmiştir. Başka bir deyişle üreticilerin yurt içinden sağladığı mal ve hizmetlerin fiyatları dolar cinsinden %25,1 yükselmiştir.

Dolar kuru artış talebine itiraz edenlerin dayanağı var mıdır?

Yukarıdaki grafiğe göre dolar kuru artış talebine itirazda bulunanların itirazı da kabul edilebilir. 2020-2023 döneminde dolar kuru toplamda %238,4 artarak 7,01 TL’den 23,71 TL’ye yükselmiştir. Ama buna rağmen genel fiyat seviyesinin dolar cinsinden değeri toplamda %25,1 yükselerek 6,46 dolardan 8,09 dolara yükselmiştir. Dolar kuru yükseldiğinde, ihracatçıların düşündüğü gibi genel fiyat düzeyinin dolar cinsinden değeri düşmüyor aksine yükseliyor.

Türkiye’deki dolar kuru artış talebi tartışmasında taraflarının her ikisi de haklıdır. Kur tartışmasını çıkmaza girmesinin nedeni de tarafların her ikisinin de haklı olmasıdır.

İhracatçı 2018 yılında olduğu gibi kur yükselince, genel fiyat düzeyinin dolar cinsinden değerinin düşeceği varsayımından hareketle kur artışı istiyor. Ancak şu anki ekonomik koşullarımız, dolar kuru artışının genel fiyat düzeyinin dolar cinsinden değerini düşürmesine değil, aksine ihracatçıyı daha da zor duruma sokacak olan genel fiyat düzeyinin dolar cinsinden değerini artırmasına hizmet edecek gibi görünmektedir. Öncelikle bu pozitif ilişkinin kaynağına ve bu ilişkiyi tersine çevirecek önlemlere kafa yormamız gereklidir. Döviz kuru böyle devam ederse hem sanayiciyi zor duruma sokacak hem de ithalata artış baskısı yapacaktır. Diğer yandan şok döviz kuru artışlarından bu dönemde özellikle kaçınılmalıdır.

G. Afrika, Kore, Meksika Genel Fiyat Düzeyi Kaç Dolar? 1960-2023

1960-2023 dönemi için Türkiye’de fiyatlar genel seviyesinin dolar karşılığının görünümü başka ülkelerde seyrin nasıl olduğu düşüncesi oluşturmuş olabilir. Aşağıdaki grafikte, yukarıdaki aynı mantıkla oluşturulmuş bazı ülkelerin genel fiyat seviyesinin endeks dolar karşılığı sunulmuştur.

Genel fiyat seviyesinin dolar karşılığı 1960 yılında 4 ülkede de 1 dolarken 2023 yılında genel fiyat düzeyinin dolar karşılığı Meksika’da 15,75 dolara, Türkiye’de 8,09 dolara, Güney Afrika’da 7,81 dolara ve Güney Kore’de ise 6,30 dolara yükselmiştir.

Aşağıdaki grafiğe göre, Kore ulusal para biriminin değer kazanmasına çok ihtiyatlı izin vermiştir. Ayrıca Kore, 1960 yılını baz alırsak 1970’lerin başına kadar ulusal parasının değer kazanmasına müsaade etmemiş, aksine değer kaybettirmiştir.

1960 yılını baz aldığımızda, Kore’nin değersiz ulusal parayla sanayileşmeye çalışırken, diğer 3 ülke değerli parayla sanayileşmeye çalışmıştır.

Enflasyon, Kişi Başına Büyüme ve Büyüme: Türkiye, G. Afrika, Kore, Meksika

Aşağıdaki grafikte 4 ülkenin yıllık GSYH enflasyon oranları sunulmuştur.

1960-2022 döneminde kişi başına reel GSYH büyümesi Türkiye’de %2,82, Meksika’da %1,42 ve G. Afrika’da ise %0,67 seviyesinde gerçekleşmiştir.

1995-2022 döneminde enflasyon problemini çözen Meksika ve G. Afrika sırasıyla %2,15 ve %2,34 büyürken, enflasyon problemini çözemeyen Türkiye ise %4,78 büyümüştür.