Reel GSYH Büyümesine Alt Bileşenlerin Katkısının Hesaplanması

Sabit Fiyatlı Reel GSYH Büyümesine Alt Bileşenlerin Katkısının Hesaplanması

Elimizdeki reel GSYH serisi sabit fiyatlı bir seri ise, alt bileşenlerin toplamı ana büyüklüğe eşit olacaktır.  Böyle bir durumda, reel GSYH büyümesine alt bileşenlerin katkısını, örneğin tüketimin reel GSYH büyümesine katkısını, şu şekilde basitçe hesaplayabiliriz:

1. (t dönemindeki Reel Tüketim Miktarı – t-1 dönemindeki Reel Tüketim Miktarı) / (t-1 dönemindeki Reel GSYH Miktarı)

Örneğin 2023 yılı için tüketimin reel GSYH büyümesine katkısını şöyle hesaplarız:

(2023 yılı Reel Tüketim Miktarı – 2022 yılı Reel Tüketim Miktarı) / (2022 yılı Reel GSYH Miktarı)

Ya da 2023 yılı 4. çeyrek tüketim miktarının bir önceki yılın aynı çeyreğine göre büyümeye katkısını aynı şekilde hesaplarız:

(2023 yılı 4. çeyrek Reel Tüketim Miktarı – 2022 yılı 4. çeyrek Reel Tüketim Miktarı) / (2022 yılı 4. çeyrek Reel GSYH Miktarı)

Yukarıda örnek olarak biz tüketimin büyümeye katkısını örnek verdik ancak sabit fiyatlı reel GSYH serisine sahip olmamız durumunda imalat sanayiinin büyümeye katkısını da aynı şekilde hesaplayabiliriz.

Günümüzde sabit fiyatlı yöntemi ile reel GSYH hesaplaması terk edilmiş bunun yerine zincirlenmiş endeks yöntemi ile (TÜİK’in ifadesi ile zincirlenmiş hacim endeksi) reel GSYH serileri üretilmektedir. Zincirlenmiş hacim endeksi ile üretilen Reel GSYH serileri ile bileşenleri arasında toplamsallık sorunu ortaya çıkıyor. Yani, alt kalemlerin toplamı üst kalemlere eşit olamıyor.

Yukarıda anlattığımız yöntemle artık büyümeye katkı hesaplayamayacağımız açıktır. Fiyat değişimlerinin yüksek olmadığı bir dönemde zincirlenmiş hacim endeksi ile üretilmiş bir reel GSYH serisine sabit fiyatlıymış gibi davranarak büyümeye katkı hesaplamak sonuçlarımızı dikkate değer ölçüde saptırmaz. Ancak fiyat değişimlerin yüksek olduğu günümüzde yukarıdaki yöntemle büyümeye katkı hesaplamak bizi yanlış sonuçlara götürür.

Zincirlenmiş Hacim Endeksli Reel GSYH Büyümesine Alt Bileşenlerin Katkısının Hesaplanması

Zincirlenmiş hacim endeksli reel GSYH büyümesine alt bileşenlerin katkısının hesabı, yıllık büyümeye, bir önceki çeyreğe göre büyümeye, bir önceki yılın aynı çeyreğine göre büyümeye göre farklılaşmaktadır[¹].

İlk olarak, yıllık büyüme oranına alt bileşenlerin katkısını hesaplayacağız. Yıllık büyümeye katkı hesabı daha basit olanıdır. Yapmamız gereken şey, yukarıdaki sabit fiyatlı büyümeye katkı formülümüzü “bir önceki yılın göreli fiyatı” ile çarpmaktır[²].

2. [(t dönemindeki Reel Tüketim Miktarı – t-1 dönemindeki Reel Tüketim Miktarı) / (t-1 dönemindeki Reel GSYH Miktarı)] * (t-1 dönemindeki Tüketim Deflatörü / t-1 dönemindeki GSYH Deflatörü)

Ya da bir kaç matematiksel değişiklik ile formülümüz şu şekle dönüşür.

[(t dönemindeki Reel Tüketim Miktarı – t-1 dönemindeki Reel Tüketim Miktarı) / (t-1 dönemindeki Reel Tüketim Miktarı)] * (t-1 dönemindeki Nominal Tüketim Miktarı / t-1 dönemindeki Nominal GSYH Miktarı)

Köşeli parantez içi Tüketimin Büyümesidir. Yukarıdaki formül Tüketim Büyüme Oranı ile bir önceki yıldaki Nominal Tüketim Miktarının Nominal GSYH İçindeki Payının çarpımıdır. Somut bir örnekle,

[(2023 yılı Reel Tüketim Miktarı – 2022 yılı Reel Tüketim Miktarı) / (2022 yılı Reel Tüketim Miktarı)] * (2022 yılı Nominal Tüketim Miktarı / 2022 yılıNominal GSYH Miktarı)

İki Yöntemin Sonuçlarının Karşılaştırılması: 2022 ve 2023 Yılı Yıllık Büyüme Oranı

TÜİK’in zincirlenmiş hacim endeksli reel GSYH verilerine sanki sabit fiyatlı reel GSYH serisi gibi davranarak 1 numaralı denklemi (sabit fiyatlı hesap) ve zincirlenmiş hacim endeksi verilerine göre hesaplama yöntemimiz olan 2 numaralı denklemi (kesin hesap) uygulayalım.

2022 yılında %5,53 olan yıllık büyümeye, stoktaki değişiklikler kaleminin kesin hesaba göre katkısı -%6,63 puandır ancak sabit fiyatlı hesaba göre stoktaki değişiklikler kaleminin büyümeye katkısı -%7,70 puandır.

2022 yılında %5,53 olan yıllık büyümeye, tüketimin kesin hesaba göre katkısı %10,44 puandır ancak sabit fiyatlı hesaba göre tüketimin büyümeye katkısı %11,67 puandır.

2023 yılında %4,52 olan yıllık büyümeye, stoktaki değişiklikler kaleminin kesin hesaba göre katkısı %0,05 puandır ancak sabit fiyatlı hesaba göre stoktaki değişiklikler kaleminin büyümeye katkısı -%4,10 puandır.

2023 yılı büyümesine net ihracat kesin hesaba göre -%6,04 katkı yaparken, sabit fiyatlı hesaba göre -%3,10 puan katkı yapmıştır.

---

1. IMF-QNA Manual-2017 Edition (8. Price and Volume Measures, Contributions to Percent Change from Chain-Linked Measures, s.195-197 ↩︎
2. BAKIŞ, Ozan. “YENİ GSYH SERİLERİNİN GETİRDİĞİ FARKLILIKLAR VE SORUNLAR”. Marmara İktisat Dergisi 2, sy. 1 (Mart 2018): 15-42. ↩︎