REEL HARCAMALAR ÜZERİNE TAHMİN DENEMESİ | 2000-2023

GSYH ve Harcama

Bu çalışmada kısaca Planlanan Harcamalar olarak ifade edilecek olan ekonomideki Planlanan Toplam Harcamalar 5 harcama türünden oluşur.

1 | Tüketim [Hanehalkı ve Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşların Nihai Tüketimi]

2 | Devlet Nihai Tüketimi

3 | Sabit Sermaye Yatırımları

4 | İhracat

Tüketim, Devlet Tüketimi, Yatırımlar ve İhracat için harcama yaptığımızda ithalat içinde harcama yapmış oluruz. Bu doğrudan ithal malı cep telefonu olabileceği gibi, yerli malı cep telefonunda kullanılan ithal ara girdiler aracılığıyla da olabilir. Bu yüzden yukarıdaki 4 harcama türünden ithalatı çıkarmalıyız.

5 | İthalat

Tüketime (c), Devlet Tüketimine (G), Sabit Sermaye Yatırımlarına (I), İhracata (X), İthalata ise (M) ve Planlanan Harcamaların toplamına da (AE) diyelim.

AE=C+G+I+X-M

Yukarıdaki denkleme Stoktaki Değişiklikler yani Stok Yatırımlarını (I*) eklediğimizde Üretime yani GSYH’ye ulaşırız. Üretime yani GSYH’ye Y diyelim

Y=C+G+I+X-M+I*

Şimdi iki eşitliği alt alta yazalım.

AE = C+G+I+X-M

Y = C+G+I+X-M+I*

Üretim Planlanan Harcamalardan fazla olursa ne olur? Bazı mallar satılamadığı için ekonomide stok oluşur. TÜİK’in Ulusal Hesaplarında Stoktaki Değişiklikler kalemi yani yukarıdaki denklemde I* pozitif değer alır. Bu ilgili dönemde ekonomide Stok Yatırımı (I*) yapıldığını ifade eder.

Ekonomide geçmiş dönemlerden Stok Yatırımlarının bulunduğu koşullar altında, Planlanan Harcamalar Üretimden fazla olduğunda, Stok Yatırımları piyasa arz edilerek talep karşılanır. TÜİK’in Ulusal Hesaplarında Stoktaki Değişiklikler kalemi yani yukarıdaki denklemde I* negatif değer alır.

Reel Harcamalar Üzerine Tahmin Denemesi | 2000-2023

TÜİK‘in yayınlamış olduğu Ulusal Hesaplar verilerin stoktaki değişiklikler kalemi nominal verilerde bulunurken, reel verilerde bulunmamaktadır. Bunun sebebi, stoktaki değişiklikler kaleminin bazen pozitif ve bazen negatif değer almasından dolayı stoktaki değer kalemine ilişkin deflatör üretilememesidir.

Nominal GSYH, GSYH deflatörü (P) ile reel üretimin (Y) çarpımıdır. Benzer şekilde, nominal Harcamalar da Harcama deflatörü (p) ile reel Harcamaların (AE) çarpımıdır.

Aşağıdaki verileri yıllık yani 4 çeyrek birikimli nominal verilerdir.

Yukarıdaki tablodan görüldüğü üzere 2024 yılı ikinci çeyreğinde yıllık (yani 4 çeyrek birikimli) Harcamalar 2023 yılı ikinci çeyreğine göre %92,3 büyümüştür.

[p (2024-Q2).H(2024-Q2)]/[p (2023-Q2).H(2023-Q2)]-1 = %92,3’tür.

Eğer yukarıdaki eşitlikte p’leri yani harcama deflatörünü bilseydik H’yi yani reel Harcamaları bulabilirdik. GSYH deflatörü ile Harcama deflatörü arasında sadece stok yatırımlarının fiyat hareketleridir. Stoktaki değişiklikler kaleminin GSYH içindeki payı küçük olduğu için GSYH deflatörü (P) ile Harcama deflatöürü (p)’yi birbirine eşit varsayabilirim. Yukarıdaki 2024-Q2 yarine H, 2023-Q2 yerine de H* kullanalım.

[(P.H)/(P*H*)]-1=%92,3’dir. P’yi bildiğimize göre H’yi hesaplamaya çalışalım.

[(P.H)/(P*H*)]=%92,3+1

H/H*=(%92,3+1).(P*/P), eşitliğin her iki tarafından bir çıkarırsam,

(H/H*)-1=[(%92,3+1).(P*/P)]-1 ve P=15,46, P*=8,92’dir.

Eşitliğin sol tarafı reel Harcamaların yıllık büyümesidir. Sonuç aşağıdaki grafikte gösterildiği gibi olur.

Ulusal hesapalrda 2009 yılı baz yılıdır. Bunun anlamı şudur: 2009-Q1+2009-Q2+2009-Q3+2009-Q4 nominal ve reel toplamı tüm kalemler için eşittir. Bu ise 2009 yılı dördüncü çeyreği için yıllık reel Harcamalarını bildiğimizi ifade eder. Çünkü 2009 yılı nominal Harcamalar reel Harcamalara eşittir.

Yukarıda da Harcamaların yıllık büyümelerini çeyreklik frekansta hesaplamıştık. 2009-Q4 reel harcamasını ve 2010-Q4’ün yıllık reel Harcama büyümesini biliyorsak, 2010 yılı reel Harcamayı hesaplayabiliriz.

2009-Q4 Reel Harcama.(1+2010-Q4 reel Harcama Yıllık Büyümesi)=2010-Q4 Reel Harcama

2010-Q4 reel Harcama.(1+2011-Q4 reel Harcama Yıllık Büyümesi)=2011-Q4 Reel Harcama

2009-2023 dönemini yukardaki şekilde oluşturduk. Şimdi 2009 öncesini oluşturmalıyız.

2009-Q4 Reel Harcama/(1+2009-Q4 reel Harcama Yıllık Büyümesi)=2008-Q4 Reel Harcama

2008-Q4 Reel Harcama/(1+2008-Q4 reel Harcama Yıllık Büyümesi)=2007-Q4 Reel Harcama

Bu şekilde de 2009 öncesi serimizi de oluştururuz. Sonuç aşağıdaki grafikteki gibi olacaktır.

Yukarıdaki grafiğe göre 2020 yılında Türkiye Ekonomisinde Üretim Harcamaların üzerine çıkmıştır. Bu süreç 2023 yılında tersine dönmüş, yani üretim harcamaların altına inmiş görünmektedir.

Stok Yatırımlarının GSYH’ye Oranı | 2000-2023 | Reel

2020-2022 döneminde ekonomide üretim, harcamaların üzerinde seyretmiştir. Ekonomi bu dönemde önemli miktarda stok yatırımı gerçekleştirmiştir. Ancak 2023 yılında harcamalar, üretimin üzerine çıkmış ve üretimin üzerinde olan harcama fazlalığı geçmiş yapılan stok yatırımları ile karşılanmıştır.

2022 yılında reel Üretimin %5,88’i kadar reel Stok yatırımı gerçekleştirilmiştir.

1999 yılı sıfır varsayımı altında, birikimli stok yatrımları 2009 yılı fiyatlarıyla aşağıda sunulmuştur. Buna göre 2023 yılında birikimli reel stok yatırımları %10,86 düşerek 388,8 milyar TL’den 346,6 milyar TL’ye düşmüştür.

“GSYH Deflatörü Harcama Deflatörüne eşittir” varsayımı yaptığımızda, nominal veriden hesaplanan Harcama/GSYH Rasyosu da reel rasyo haline gelir. Böyle bir durumda reel GSYH’yi bildiğimize göre reel Harcamayı kısaca aşağıdaki gibi türetebiliriz.

(Nominal Harcama/Nominal GSYH)*Reel GSYH=Reel Harcama

Buradan hareketle çeyreklik ya da yıllık hesaplamalar yapılabilir.