SEKTÖRLERE GÖRE ASGARİ ÜCRET DEĞERLENDİRMESİ: 2021-2024

Asgari ücret tartışmalarının genellikle dolar üzerinden döndüğünü görürüz. Asgari ücret tartışmanın dolar cinsinden yapılması, asgari ücret tartışmalarında esas olarak imalat sanayi sektörünün maliyetlerinin dikkate alındığını gösterir. Biz bu çalışmada asgari ücret tartışmasını sadece imalat sanayi ve maliyet üzerinden değil, sektörel düzeyde ve gelir üzerinden ele alacağız. Yani asgari ücreti eşitsizlikler üzerinden değerlendireceğiz: Asgari ücretin sektörel düzeydeki eşitsiziğine odaklanacağız.

Asgari ücretin bölgesel ve firma büyüklükleri düzeyindeki eşitsizliğine bu çalışmada değinilmeyecektir.

Sektörlere Göre Asgari Ücret Değerlendirmesi: İşverene Maliyet

İşveren açısından asgari ücret demek asgari ücretli bir kişiyi çalıştırmanın kendisine toplam maliyeti demektir.

Türkiye Ekonomisi’nde Aralık 2021’de istihdam başına yıllık katma değerin %22,79’u asgari ücretli çalışanın yıllık işverene maliyetiydi. Yani, bir işveren istihdam başına (asgari ücretli olsun ya da olmasın) 100 birim değer üretiyorsa, bunun 22,79 birimi asgari ücretli çalışanın işverene maliyetidir.

Aralık 2022’de asgari ücretin işverene maliyeti istihdam başına katma değerin %18,80’ine kadar düşmüş olsa da Mart 2024’e gelindiğinde asgari ücretin yıllık işverene malliyeti istihdam başına yıllık katma değerin 24,12’sine yükseldi (Bkz. “ortalama sütunu”).

2024 yılı ilk çeyreğinde İmalat Sanayi Sektöründe asgari ücretin işverene maliyeti istihdam başına katma değerin %21,63’ü iken, Hizmetler Sektöründe %20,05, İnşaat Sektöründe %23,37’dir.

Finans ve Sigortacılık Sektöründe asgari ücretin işverene maliyeti istihdam başına katma değerin sadece %6,75 ve Bilgi ve İletişim Sektöründe, %8,88’dir.

Tarım sektöründe asgari ücretin işverene maliyeti istihdam başına katma değerin %54,55’idir.

İşveren Açısından Asgari Ücret Yüksek Mi?

Asgari ücretin işveren açısından yüksek olup olmadığını, dar bir bakış açısıyla bile, genel bir değerlendirmeyle tespit edemeyiz. Dar bir bakış açısıyla Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık Sektöründe yüksektir, ancak Finans ve Sigortacılık Sektöründe ise düşüktür.

Dar bir bakış açısıyla bile şu soruyu neden sormayalım:

Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık sektöründe asgari ücret mi yüksek yoksa bu sektörde gelirler mi düşük?

Tarım için sorduğumuz bu soruyu İmalat Sanayi Sektörü için soramayız. Tarım Sektörü için böyle bir soru sorabilme hakkını, bu sektörün işleyişinden, yapısından kazanıyoruz.

Sektörlere Göre Asgari Ücret Değerlendirmesi: Brüt Asgari Ücret

Mart 2024’te İmalat Sanayi Sektöründe yıllık brüt asgari ücretin istihdam başına yıllık katma değerden aldığı pay %18,41 iken, Hizmetler Sektöründe %17,07, İnşaat Sektöründe %19,89’dur.

Sektörlere Göre Asgari Ücret Değerlendirmesi: Net Asgari Ücret

Mart 2024’te İmalat Sanayi Sektöründe yıllık net asgari ücretin istihdam başına yıllık katma değerden aldığı pay %15,65 iken, Hizmetler Sektöründe %14,51, İnşaat Sektöründe %16,91’dir.

Aralık 2021’de İmalat Sanayi Sektörüne net asgari ücretin istihdam başına üretimden aldığı pay %11,96 iken Aralık 2022’de %10,87’ye düşmüştür. 2022 yılından itibaren asgari ücrete vergi istisnası uygulanmasına rağmen 2022 yılında net asgari ücretin istihdam başına üretimden aldığı paylar düşmüştür.

Sektörlere Göre Asgari Ücret Değerlendirmesi: Sosyal Güvenlik Vergileri

2022 yılından itibaren asgari ücrete vergi istisnası getirildi ancak bu asgari ücretten vergi alınmadığı anlamına gelmez.

Yukarıda şöyle demiştik: “İşveren açısından asgari ücret demek asgari ücretli bir kişiyi çalıştırmanın kendisine toplam maliyeti demektir.” Aslında çalışan içinde asgari ücret işverene maliyet ne ise odur. Bizim ücretliyi vergilendirme sistemimizde işveren lehine uyanıkça bir düzenleme yapılarak asgari ücreti ikiye bölmüşler: İşverene maliyet ve brüt asgari ücret. Bu ayrım, ekonomi yönetimine görünürde asgari ücreti düşürmeden asgari ücreti düşürme yani asgari ücretin işverene maliyetini düşürme esnekliği oluşturuyor.

Mart 2024’te İmalat Sanayi Sektöründe yıllık Sosyal Güvenlik Vergilerinin (işveren adına ve işçi adına yapılan ödemeler toplamı) istihdam başına yıllık katma değerden aldığı pay %5,98 iken, Hizmetler Sektöründe %5,55, İnşaat Sektöründe %6,47’dir.

Asgari ücretin işverene maliyeti ile net asgari ücret arasındaki fark, asgari ücretlilerin ödemiş olduğu sosyal güvenlik vergisisidir. Bu vergiyi sektörlere göre istihdam başına katma değere oranlarsak, sektörlere göre sosyal güvenlik vergisinin istihdam başına katma değerden aldığı paya yani yukarıdaki tabloya ulaşırız.

SONUÇ

Asgari ücret 700 dolar mı 800 dolar mı olsun tartışmasının asgari ücret açısından bir anlamı yok. Asgari ücretle ilgili bir sorunumuz var ama bu sorun 700-800 dolar sorunu değildir.

Biz bu çalışmamızda asgari ücret sorununu “sektörel eşitsizlikler” olarak ele aldık. Başka bir çalışmamızda “ölçek eşitsizliği” sorununu tartışacağız. Bu iki eşitsizliğin dışında bir de asgari ücret için“bölgesel eşitsizlik” sorunu vardır.

Yukarıda “ücretin” ne olduğunu anlatmaya çalıştım. 2024 yılında aylık asgari ücret 17.002 TL değil 20.002,50 TL değil 23.502,94 TL’dir. Asgari ücretli çalışan 23.502,94 TL üzerinden %27,7 Sosyal Güvenlik Vergisi öder ve eline 17.002 TL geçer.