STOK YATIRIMLARINI OKUMAK | YA DA OKUYAMAMAK | 2020-2024
Ekonomimizde aşırı talep yaygarısı koparıldığında bu aşırılığın kaynağı hiç sorgulanmadan Hanehalkı suçlu ilan edildi.
Bu yaygara koparıldığında Hanehalkı Tüketiminin GSYH’ye oranı %60’ın üzerine çıkmamıştı. Kamu Tüketimi de hafif düşüyordu.
Üretim (GSYH)=Tüketim+Devlet Tüketimi+Sabit Sermaye Yatırımları+Stok Yatırımları+İhracat-İthalat
Üç hareket çarpıcıydı:
1 | İhracat
2 | İthalat
3 | Yatırımlar
Tam İstihdamda olmadığımız için ihracatın konumuzla ilgisi yok.
Tüketim malları ithalatı büyük suçlu olamaz, çünkü bu ithalat aşırı yüksek olsa tüketim verisini önemli ölçüde yukarı çekerdi.
Geriye ne kaldı?
Yatırımlar!
Ama hangi yatırımlar?
Sabit Sermaye Yatırımları Mı Yoksa Stok Yatırımları Mı?
Hanehalkı Tüketimi ve Kamu Tüketimi güçlü değilse Yatırımlar (Sabit Sermaye ve Stok) neden yükseldi?
Sabit Yatırımların istikrarlı bir şekilde önemli ölçüde arttığını (Özellikle Makine ve Teçhizat Yatırımları) biliyoruz ancak bunlar nereden sinyal aldı?
Hanehalkı ve Kamu Tüketimi sinyal verecek ölçüde güçlü değildi. Geriye İhracat ve Stok Yatırımları kalır.
Stok Yatırımlarının Üretime Oranı | Yıllık (4 Çeyrek Birikimli) |
TÜİK Ulusal Hesaplardan hareketle GSYH’nin bileşenleri aşağıdaki grafikte sunulmuştur.
Yıllık (4 Çeyrek Kümülatif) Stok Yatırımlarının GSYH’ye Oranına baktığımızda 2020 yılı ilk çeyreğinde sıfır iken bu tarihten sonra artmaya başlamıştır ancak 2023 yılı üçüncü çeyreğinde tekrar sıfıra gerilemiştir. 2024 yılı ikinci çeyreğinde ise yıllık Stok Yatırımlarının GSYH’ye Oranı -%3,4’tür. Başka bir deyişle 2024 yılı ikinci çeyreğindeki üretimin %3,4’ü kadarı geçmiş dönemlerdeki stok yatırımlarından piyasaya arz edilmiştir.
Aşağıdaki grafikte ise Sabit ve Stok Yatırımlarının GSYH’ye oranı gösterilmiştir. 2020 yılı ilk çeyreğinden sonra Stok Yatırımları başlamış ve 2023 yılı ilk çeyreğine kadar devam etmiş ve 2023 yılı ikinci çeyreği ve sonrasında geçmişte yapılan Stok Yatırımları piyasaya arz edilmeye başlanmıştır. 2024 yılı ikinci çeyrek üretiminin %5,7’si kadar mal geçmiş Stok Yatırımlarından piyasaya arz edilmiştir.
Kümülatif Reel Stok Yatırımları
Aşağıdaki grafikte 2024 yılı ikinci çeyrek imalat sanayi fiyatları ile realize edilmiştir. Ve reel Stok Yatırımları 2019 yılı dördüncü çeyrek 0 kabul edilerek, 2021-Q1 ile 2024-Q2 dönemi için kümülatif (birikimli) olarak gösterilmiştir.
2020 yılı ilk çeyreği ile 2023 yılı ilk çeyreği arasında reel Stok Yatırımlarının toplamı 4.420 milyar TL’ye ulaşmıştı. 2023 yılı ikinci çeyreği ve sonrasında reel Stok Yatırımlarının kümülatif değeri düşmeye başlamış ve 2024 yılı ikinci çeyreğinde 2.733 milyar TL’ye gerilemiştir. 2023 yılı ilk çeyrek ile 2024 yılı ikinci çeyrek arasında reel Stok Yatırımları %38 azalmıştır.
Aşağıdaki grafikte 1999-Q1 ile 2024-Q2 dönemindeki kümülatif Stok Yatırımlarının yıllık (4 çeyrek birikimli) GSYH’ye oranı sunulmuştur. GSYH realize edilirken 2024 yılı ikinci çeyrek GSYH fiyatları baz alınmıştır. Stok Yatırımları realize edilirken ise 2024 yılı ikinci çeyrek İmalat Sanayi fiyatları baz alınmıştır.
2023 yılı ilk çeyreğinde birikimli Stok Yatırımlarının yıllık GSYH’ye oranı %17,77’ye ulaşmıştır. Bir yıl sonra yani 2024 yılı ilk çeyreğine gelindiğinde ekonomideki toplam stokların GSYH’ye oranı %14,16’ya gerilemiştir. 2024 yılı ikinci çeyreğinde ise toplam stok yatırımlarının GSYH’ye oranı %12,72’ye düşmüştür.
2024 yılı ikinci çeyreğinde yıllık GSYH’nin yani 4 çeyrek birikimli reel GSYH’nin 2023 yılı ikinci çeyreğindeki yıllık reel GSYH’ye göre büyümesi %4,75’tir.
Yukarıdaki görünümü netleştirmek için biraz değişklik yapmalıyız. Mallar stoklanabildiği için, stokları realize ederken sadece imalat sanayiyi değil, sanayi fiyatlarını ve inşaat fiyatlarını ele alacağız. Bunun altında yatan mantık, konut üretimi sonrasında satılamayan konutlar stok yatırımıdır. Ayrıca madencilik sektöründe de stok yatırımı olabilir. Tarım sektörünü ihmal ettim, elbette orada da stok yatırımı olabilir ancak bu diğer iki ana sektöre göre daha zordur.
2024 yılı ikinci çeyrek Sanayi ve İnşaat ağırlıklı fiyatları baz alınarak Stok Yatırımları realize edilmiştir. Kıyaslamaya burada GSYH değil Sanayi ve İnşaat Üretimi konu olmuştur.
Hangi grafikten bakarsak bakalım, ekonomimizde önemli miktarda stok bulunduğu çıkarımını yapabiliriz.
